سنگ کلیه یکی از بیماری‌های شایع دستگاه ادراری است که می‌تواند با درد شدید، تکرر ادرار و عوارض جدی همراه باشد. این بیماری، به‌دلیل تجمع مواد معدنی مانند کلسیم، اگزالات، اسید اوریک و سایر ترکیبات در کلیه‌ها به‌وجود می‌آید. عامل مهمی که نقش کلیدی در پیشگیری، کنترل و حتی درمان سنگ کلیه ایفا می‌کند، رژیم غذایی سنگ کلیه است. در این مقاله، به‌طور جامع به بررسی رژیم غذایی سنگ کلیه می‌پردازیم، اینکه چه مواد غذایی در ایجاد یا پیشگیری از سنگ نقش دارند، چه غذاهایی باید محدود شوند و چه مواردی را باید بیشتر در برنامه غذایی خود بگنجانید.
اهمیت رژیم غذایی در کنترل سنگ کلیه
تحقیقات نشان داده‌اند که در بسیاری از موارد، تغییر در عادات غذایی می‌تواند احتمال تشکیل سنگ کلیه را تا 50٪ کاهش دهد. نوع رژیم غذایی بستگی به نوع سنگ کلیه (کلسیمی، اگزالاتی، اسید اوریکی، سیستینی) دارد. با تنظیم درست رژیم غذایی سنگ کلیه، می‌توان از بازگشت مجدد این مشکل جلوگیری کرد.
انواع سنگ کلیه و تفاوت آن در رژیم غذایی
انواع سنگ کلیه به شرح زیر هستند:
- سنگ‌های کلسیمی: شایع‌ترین نوع هستند. بیشتر به‌صورت کلسیم اگزالات یا کلسیم فسفات ظاهر می‌شوند.
- سنگ‌های اسید اوریکی: معمولا در افرادی که رژیم غذایی پرپروتئین دارند تشکیل می‌شوند.
- سنگ‌های سیستینی: ناشی از اختلالات ژنتیکی هستند.
- سنگ‌های استروویتی: بیشتر در اثر عفونت‌های مزمن دستگاه ادراری به‌وجود می‌آیند.
هرکدام از این انواع، نیاز به رویکرد خاصی در رژیم غذایی سنگ کلیه دارند.
اصول کلی رژیم غذایی سنگ کلیه
اصول کلی رژیم غذایی سنگ کلیه به شرح زیر هستند:
- افزایش مصرف آب نوشیدن روزانه 2.5 تا 3 لیتر آب (تقریبا 10 تا 12 لیوان) برای رقیق‌کردن ادرار و کاهش خطر تجمع مواد معدنی ضروری است.
- کاهش مصرف نمک سدیم موجود در نمک، دفع کلسیم از ادرار را افزایش داده و شانس تشکیل سنگ را بیشتر می‌کند. در رژیم غذایی سنگ کلیه باید مصرف نمک به حداقل برسد (کمتر از 2300 میلی‌گرم در روز).
- تعادل در مصرف پروتئین حیوانی گوشت قرمز، مرغ و ماهی مقدار زیادی اسید اوریک تولید می‌کنند. زیاده‌روی در مصرف آن‌ها می‌تواند یکی از عوامل اصلی سنگ‌های اسید اوریکی باشد.
- کاهش مصرف اگزالات در افراد مستعد سنگ‌های کلسیم اگزالات، باید مواد غذایی غنی از اگزالات مانند اسفناج، ریواس، چغندر، شکلات، بادام و چای سیاه محدود شوند.
- افزایش مصرف کلسیم در حد مناسب بر خلاف تصور عمومی، حذف کامل کلسیم از رژیم غذایی توصیه نمی‌شود. در واقع، مصرف کافی کلسیم (از منابع غذایی نه مکمل‌ها) می‌تواند به اتصال با اگزالات در روده و کاهش جذب آن کمک کند.
مجله Medline Plus در مورد رژیم غذایی سنگ کلیه می گوید:
Drink plenty of fluids, particularly water. Eat less salt. .Have only 2 or 3 servings a day of foods with a lot of calcium, such as milk, cheese, yogurt, oysters, and tofu.
مایعات به خصوص آب زیاد بنوشید. نمک کمتر بخورید فقط 2 یا 3 وعده در روز از غذاهای حاوی کلسیم زیاد مانند شیر، پنیر، ماست، صدف و توفو استفاده کنید.
مواد غذایی مناسب در رژیم غذایی سنگ کلیه
در طراحی رژیم غذایی سنگ کلیه، گنجاندن مواد غذایی مناسب، کلید اصلی موفقیت است. در ادامه به برخی از این مواد اشاره می‌کنیم:
- میوه‌ها و سبزیجات: سرشار از فیبر، پتاسیم و آنتی‌اکسیدان هستند. موز، پرتقال، خیار، کدو، سیب و لیمو برای بیماران توصیه می‌شوند.
- غلات کامل: جو دوسر، برنج قهوه‌ای و نان‌های سبوس‌دار فیبر بالایی دارند.
- لبنیات کم‌چرب: منابع خوبی از کلسیم هستند و بهتر است به جای مکمل کلسیم استفاده شوند.
- آب لیمو طبیعی: حاوی سیترات است که مانع تشکیل سنگ‌های کلسیمی می‌شود.
- دانه‌های گیاهی: بذر کتان، تخم شربتی و چیا گزینه‌های خوبی برای تامین فیبر هستند.
غذاهایی که باید در رژیم غذایی سنگ کلیه محدود شوند
بعضی از غذاها می‌توانند احتمال ایجاد سنگ را افزایش دهند و در رژیم غذایی سنگ کلیه باید با احتیاط مصرف شوند(اگر به این موارد علاقه دارید، می توانید مقاله بهترین زمان مصرف شام برای لاغری را مطالعه کنید):
- گوشت قرمز و فرآورده‌های گوشتی
- اسفناج، ریواس، چغندر
- نوشابه‌های گازدار و انرژی‌زا
- آجیل‌ها و شکلات
- سس‌های فرآوری‌شده، کنسروها، چیپس و فست‌فودها
این موارد علاوه بر افزایش خطر سنگ‌سازی، فشار روی کلیه‌ها را هم بیشتر می‌کنند.
نمونه برنامه روزانه رژیم غذایی سنگ کلیه
صبحانه:
- اوتمیل با شیر کم‌چرب، برش‌های موز و یک قاشق عسل
- یک لیوان آب لیموی تازه رقیق‌شده با آب گرم
میان وعده:
- یک عدد سیب یا پرتقال
- یک مشت کوچک بادام (در صورتی که سنگ از نوع غیر اگزالاتی باشد)
ناهار:
- برنج قهوه‌ای با خوراک سبزیجات
- سالاد سبز بدون سس نمک‌دار
- یک لیوان دوغ بدون نمک
عصرانه:
- نان سبوس‌دار با پنیر کم‌نمک
- چای سبز بدون شکر
شام:
- سوپ عدس یا خوراک مرغ پخته‌شده با بخار
- سالاد کاهو و خیار با آب لیموی تازه
این برنامه یک نمونه ساده از رژیم غذایی سنگ کلیه است که با توجه به نوع سنگ و شرایط بیمار، قابل تنظیم خواهد بود.
نقش مکمل‌ها در رژیم غذایی سنگ کلیه
گاهی پزشک متخصص ممکن است مکمل‌هایی مانند سیترات پتاسیم، منیزیم یا ویتامین B6 را برای کمک به کنترل سنگ تجویز کند. مصرف مکمل‌ها باید تحت نظارت باشد، چرا که برخی مکمل‌ها (مثل ویتامین C بالا یا کلسیم بی‌رویه) می‌توانند ریسک سنگ‌سازی را افزایش دهند و با اصول رژیم غذایی سنگ کلیه مغایرت داشته باشند.
توصیه‌های پایانی برای موفقیت در رژیم غذایی سنگ کلیه
- به‌طور منظم آب بنوشید، حتی اگر احساس تشنگی ندارید.
- وزن سالم خود را حفظ کنید؛ چاقی یکی از عوامل خطر سنگ کلیه است.
- مصرف نوشیدنی‌های شیرین و گازدار را کنار بگذارید.
- فعالیت بدنی منظم داشته باشید.
- با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه، رژیم خود را بر اساس نوع سنگ تنظیم کنید.
| توصیه های مهم برای موفقیت در رژیم غذایی سنگ کلیه | |
| مصرف آب به طور منظم | توجه به وزن سالم |
| استفاده از غذاهایی با کالری کم | عدم مصرف نوشیدنی های شیرین و گازدار |
| فعالیت بدنی منظم | مشورت با متخصص تغذیه و انتخاب رژیم بر اساس نوع سنگ |
سخن پایانی
رژیم غذایی سنگ کلیه بخش جدایی‌ناپذیر از درمان و پیشگیری از این بیماری است. با رعایت اصول صحیح تغذیه، انتخاب مواد غذایی مناسب و حذف عوامل خطرزا، می‌توان از تشکیل مجدد سنگ‌ها جلوگیری کرد. از آنجا که سنگ کلیه ممکن است به‌دلیل شرایط بدنی مختلفی به‌وجود آید، توصیه می‌شود که رژیم غذایی سنگ کلیه به‌صورت فردی و تحت نظر پزشک تنظیم شود. توجه به نکات ذکرشده در این مقاله می‌تواند مسیر درمان را هموار کرده و کیفیت زندگی بیماران را به‌شکل محسوسی بهبود بخشد.