برای خیلی از ما پیش میآید که جلوی آینه به شکممان نگاه میکنیم و آرزو میکنیم کاش میتوانستیم با قیچی چربیها را ببریم! هزار حرکت دراز و نشست میزنیم، لیوانها چای سبز میخوریم و کربوهیدرات را حذف میکنیم، اما شکممان هیچ تغییری نمیکند. شکم یکی از سرسختترین قسمتهای بدن برای لاغری است و آخرین جایی است که کوچک میشود. متخصصان میگویند وقتی چربی شکم در برابر همه چیز مقاومت میکند، دلیل اصلی آن هورمونها هستند.
شکم هورمونی چیست؟
هورمونها! از متابولیسم (سوخت و ساز) و سطح استرس گرفته تا گرسنگی و میل جنسی، همگی تحت فرمان هورمونها هستند. شکم هورمونی زمانی ایجاد میشود که تعادل این هورمونها به هم میریزد. در این حالت، بدن به جای سوزاندن انرژی، تمایل به ذخیره چربی، بهویژه در ناحیه شکم و پهلو پیدا میکند. در واقع چاقی هورمونی نوعی از افزایش وزن است که در آن هورمونهایی مثل تیروئید، انسولین یا کورتیزول، فعالیت غیرطبیعی دارند و باعث چاقی موضعی شدید میشوند.
تفاوت: شکم هورمونی یا شکم اندومتریوز؟
۱. شکم اندومتریوز: برای توصیف تورم و نفخ شدید شکم است که در بیماران مبتلا به اندومتریوز دیده میشود. در این بیماری، بافت رحم در خارج از آن رشد میکند و باعث التهاب و زخم میشود. این التهاب باعث میشود شکم ناگهان و شدیداً متورم شود (انگار که چند ماهه باردار هستید)، اما این تورم ناشی از چربی نیست و معمولا با درد همراه است.
۲. شکم هورمونی: ناشی از تجمع بافت چربی است که به مرور زمان ایجاد شده و سفتتر است.
بیماریهایی که باعث ایجاد شکم هورمونی میشوند
بعضی از بیماریهای زمینهای میتوانند باعث شوند بدن شما در برابر لاغری مقاومت کند. مهمترین این بیماریها عبارتند از:
- کمکاری تیروئید: وقتی موتور سوخت و ساز بدن کند میشود.
- سندرم تخمدان پلیکیستیک: که با مقاومت به انسولین و افزایش هورمونهای مردانه همراه است.
- یائسگی: کاهش استروژن باعث تغییر محل ذخیره چربی از ران به شکم میشود.
- استرس مزمن: که کارخانه تولید چربی شکمی است.
۳ نشانه اصلی که میگوید چاقی شما هورمونی است
اگر میخواهید بدانید چربی شکم شما معمولی است یا هورمونی، به این سه نشانه دقت کنید:
１. احساس گرسنگی یا ضعف، حتی یک ساعت بعد از غذا
شاید هنوز یک ساعت از ناهار نگذشته باشد، اما شما در کابینتها دنبال تنقلات میگردید. این یعنی هورمونهای شما پیام سیری را به مغز نمیرسانند.
دلیل علمی: هورمونهای جنسی بر متابولیسم اثر میگذارند. مثلا سطح پایین استروژن میتواند روی هورمون لپتین (هورمون سیری) اثر بگذارد. وقتی بدن به لپتین مقاوم شود، مغز فرمان سیری را دریافت نمیکند و شما مدام گرسنهاید.
２. استرس مداوم و همیشگی
اگر همیشه مثل شخصیت خرگوش در داستان آلیس در سرزمین عجایب عجله دارید و مضطرب هستید، خبر بدی برایتان داریم. استرس مداوم به سرعت خودش را دور کمر شما نشان میدهد.
دلیل علمی: وقتی استرس دارید، غده فوق کلیوی هورمون کورتیزول ترشح میکند تا بدن آماده واکنش شود. در زندگی مدرن که استرس دائمی است، سطح کورتیزول همیشه بالاست. کورتیزول مستقیماً دستور ذخیره چربی در ناحیه شکم را صادر میکند.
３. تغییر فرم بدن و شکم باد کرده
اگر افزایش وزن شما فقط در ناحیه شکم است و دست و پاهایتان لاغر ماندهاند، این یک علامت هورمونی است.
مشکلات غده هیپوفیز، تیروئید یا مقاومت به انسولین اغلب باعث میشوند وزنگیری به صورت متمرکز در میانتنه اتفاق بیفتد.
هورمونهای چاقکننده
۱. کورتیزول (هورمون استرس)
این هورمون توسط غدد فوق کلیوی ترشح میشود. اگر سطح آن بالا بماند، علاوه بر افزایش چربی شکم، باعث کاهش بافت عضلانی و افزایش اشتها به شیرینیجات میشود.
۲. انسولین (هورمون قند)
توسط پانکراس ترشح میشود. اگر سلولها به انسولین مقاوم شوند (مثل شرایط پیشدیابت یا تخمدان پلیکیستیک)، قند خون به جای تبدیل شدن به انرژی، مستقیماً به چربی تبدیل میشود. در این حالت معمولا به صورت پهلوهای بزرگ و چربی نرم در پایین شکم دیده میشود.
۳. لپتین (هورمون سیری)
این هورمون از سلولهای چربی ترشح میشود و به مغز میگوید، کافی است، سیر شدم. در افراد چاق، سطح لپتین بالاست اما مغز به آن گوش نمیدهد و فرد پرخوری میکند.
۴. استروژن (هورمون زنانه)
- این هورمون فقط مخصوص زنان نیست اما در زنان نقش کلیدی دارد.
- کاهش استروژن (یائسگی): باعث چاقی شکمی میشود.
- افزایش استروژن (غلبه استروژن): میتواند باعث چاقی در ناحیه باسن و ران و همچنین نفخ شود.
۵. هورمونهای تیروئید
اگر تیروئید کمکار باشد، کل سیستم بدن کند میشود. فرد دچار پفکردگی عمومی، یبوست، خستگی و افزایش وزن میشود.
۶. آندروژنها (هورمونهای مردانه)
در بیماریهایی مثل تخمدان پلیکیستیک، سطح تستوسترون یا آندروژنهای آدرنال در زنان بالا میرود. این موضوع باعث میشود الگوی چاقی زنانه تغییر کرده و چربیها مانند مردان در ناحیه شکم و تنه جمع شوند.
نقش سن و ژنتیک در چاقی هورمونی
آیا همه چیز تقصیر ماست؟ خیر. برخی افراد به دلیل ویژگیهای ژنتیکی، مستعد چاقی هورمونی هستند.
- افزایش سن: با بالا رفتن سن، سطح هورمون رشد، تستوسترون و استروژن به طور طبیعی کم میشود. نتیجه آن کند شدن متابولیسم و کاهش توده عضلانی است که راه را برای چربیها باز میکند.
- سبک زندگی کمتحرک: نشستن زیاد نه تنها کالری سوزی را کم میکند، بلکه حساسیت سلولها به انسولین را کاهش میدهد.
از کجا بفهمیم مشکل از کدام هورمون است؟
تشخیص دقیق نیاز به آزمایش خون دارد، اما نشانههایی وجود دارد:
- اگر تشنه میشوید، تکرر ادرار دارید و چاقیتان بیشتر در پهلوهاست، احتمالاً انسولین درگیر است.
- اگر همیشه خستهاید، پوستتان خشک است، یبوست دارید و موهایتان میریزد، باید تیروئید را چک کنید.
- اگر صورتتان پرجوش شده، موهای زائد دارید و پریودهایتان نامنظم است، ممکن است پای آندروژنها یا کورتیزول در میان باشد.
- اگر استرس زیاد دارید و چربی شکمتان سفت و برآمده (مثل یک توپ) است، احتمالاً کورتیزول بالاست.
جمعبندی
اگر شما هم نشانههای بالا را دارید، بدانید که توصیه کم بخور و بیشتر بدو به تنهایی کارساز نیست. شکم هورمونی نیاز به ایجاد تعادل مجدد در بدن دارد.
ممکن است نیاز به راهنمایی فراتر از رژیم غذایی داشته باشید. اولین قدم مراجعه به پزشک متخصص غدد برای انجام آزمایشهای هورمونی کامل است. درمان بیماریهای زمینهای (مثل کمکاری تیروئید یا مقاومت به انسولین)، مدیریت استرس، خواب کافی و تغذیه سالم و متناسب با نوع هورمون، برای آبکردن این شکم لازم است.