بیماری سلیاک یکی از شایعترین بیماریهای گوارشی با منشأ خودایمنی است که در نتیجهی عدم تحمل پروتئینی به نام گلوتن به وجود میآید. گلوتن در گندم، جو و چاودار یافت میشود و برای بسیاری از افراد بیخطر است، اما در افراد مبتلا به این بیماری، مصرف آن موجب تحریک سیستم ایمنی و آسیب به دیواره روده باریک میشود. این آسیب میتواند جذب مواد مغذی را مختل کرده و به کمبودهای تغذیهای، ناراحتیهای گوارشی و مشکلات سیستماتیک گستردهای منجر شود. در این مقاله به بررسی دقیق بیماری سلیاک، علائم آن، نحوه تشخیص، درمان و زندگی با این بیماری خواهیم پرداخت.
بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی مزمن است که در اثر واکنش غیرطبیعی بدن به گلوتن ایجاد میشود. زمانی که فرد مبتلا به این بیماری گلوتن مصرف میکند، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافتهای روده حمله میکند. این حمله منجر به التهاب و آسیب دیدن پرزهای روده باریک میشود، که مسئول جذب مواد مغذی هستند. در نتیجه، فرد دچار سوءجذب و کمبودهای ویتامینی و معدنی میشود (اگر به این موارد علاقه دارید، می توانید مقاله کنترل اشتها را مطالعه کنید).
چه کسانی در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند؟
عوامل مختلفی در بروز بیماری سلیاک نقش دارند. این بیماری میتواند در هر سنی بروز پیدا کند، اما برخی گروهها بیشتر در معرض خطر هستند:
- افرادی که یکی از اعضای خانواده درجه یک (پدر، مادر، خواهر یا برادر) مبتلا به سلیاک دارند.
- مبتلایان به بیماریهای خودایمنی مانند دیابت نوع ۱، تیروئیدیت هاشیموتو، سندروم داون یا سندروم ترنر.
- زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا میشوند.
- افرادی که سابقه ابتلا به بیماریهای گوارشی یا التهابی دارند.
با توجه به اینکه بیماری سلیاک میتواند ژنتیکی باشد، بررسی سابقه خانوادگی اهمیت زیادی دارد (اگر به این موارد علاقه دارید، می توانید مقاله لاغری هوشمند را مطالعه کنید).
علائم بیماری سلیاک
علائم بیماری سلیاک بسیار متنوع و گسترده هستند و در برخی موارد، حتی بدون علائم گوارشی آشکار ظاهر میشود. این موضوع باعث شده تشخیص بیماری برای بسیاری از بیماران سالها به تعویق بیفتد.
علائم گوارشی:
- اسهال مزمن یا متناوب
- نفخ و گاز زیاد
- درد و ناراحتی شکمی
- کاهش وزن بدون دلیل
- یبوست
علائم غیرگوارشی:
- کمخونی (ناشی از فقر آهن)
- خستگی مفرط
- پوکی استخوان یا نرمی استخوان
- تاخیر در رشد کودکان
- آفت دهان
- بثورات پوستی (مانند درماتیت هرپتیفرمیس)
- نازایی یا سقط مکرر
- تغییرات خلقی مانند افسردگی یا اضطراب
گاهی بیماری سلیاک تنها با یک علامت جزئی مانند کمخونی یا خستگی مزمن بروز پیدا میکند، بنابراین باید پزشک به دقت بررسی کند.
تشخیص بیماری سلیاک
تشخیص بیماری سلیاک معمولاً با بررسی علائم و انجام آزمایشهای خاص انجام میشود. رایجترین روشهای تشخیص عبارت به شرح زیر هستند.
۱. آزمایش خون
آزمایشهایی مانند tTG-IgA و EMA برای شناسایی آنتیبادیهایی است که بدن در پاسخ به گلوتن تولید میکند. این تستها دقت بالایی دارند اما باید حتماً قبل از شروع رژیم بدون گلوتن انجام شوند.
۲. آندوسکوپی و نمونهبرداری
در صورتی که تست خون مثبت باشد، پزشک معمولاً آندوسکوپی و بیوپسی از روده باریک انجام میدهد تا میزان آسیب به پرزهای روده را بررسی کند. این روش تشخیص قطعی بیماری سلیاک محسوب میشود.
درمان بیماری سلیاک
در حال حاضر، تنها درمان مؤثر برای بیماری سلیاک، پیروی کامل از رژیم غذایی بدون گلوتن برای تمام عمر است. این رژیم باید بسیار دقیق اجرا شود و حتی مقادیر جزئی گلوتن نیز میتواند موجب آسیب به روده شود. مواد غذایی مجاز:
- برنج، ذرت، کینوا، سیبزمینی
- گوشت و ماهی تازه
- میوهها و سبزیجات تازه
- تخممرغ، لبنیات بدون افزودنی
- محصولات با برچسب «فاقد گلوتن» (gluten-free)
مواد غذایی ممنوع:
- گندم، جو، چاودار و محصولات حاوی آنها
- نانها و شیرینیهای معمولی
- انواع سسها و سوپهای آماده
- برخی داروها یا مکملها که حاوی گلوتن پنهان هستند
با رعایت دقیق این رژیم، بیشتر بیماران طی چند هفته بهبودی علائم را تجربه میکنند و پرزهای روده به مرور زمان ترمیم میشوند.
زندگی با بیماری سلیاک
زندگی با بیماری سلیاک میتواند در ابتدا چالشبرانگیز باشد، بهخصوص هنگام خرید مواد غذایی یا خوردن غذا در رستوران. با این حال، با کسب آگاهی و برنامهریزی میتوان بهراحتی با این بیماری کنار آمد. نکات کاربردی برای زندگی بهتر:
- همیشه برچسب مواد غذایی را بررسی کنید.
- در رستوران، غذاهای بدون گلوتن سفارش دهید و از مواد تشکیلدهنده سؤال بپرسید.
- در منزل، آشپزخانه خود را از گلوتن پاکسازی کنید.
- به دیگران درباره شرایط خود توضیح دهید تا از آلودگی متقابل جلوگیری شود.
- در صورت نیاز، از متخصص تغذیه کمک بگیرید.
حمایت خانواده و آگاهی عمومی نقش مهمی در آسانتر شدن زندگی بیماران مبتلا به بیماری سلیاک دارد.
عوارض ناشی از درمان نشدن بیماری سلیاک
در صورتی که بیماری سلیاک بهموقع تشخیص داده نشود یا رژیم بدون گلوتن رعایت نگردد، ممکن است عوارض جدی ایجاد شود:
- سوء تغذیه
- کمخونی شدید
- پوکی استخوان
- ناباروری
- افزایش خطر برخی سرطانها مانند لنفوم روده
- مشکلات عصبی مانند نوروپاتی یا آتاکسی
بنابراین، تشخیص زودهنگام و پیروی دقیق از رژیم غذایی، بهترین راه برای پیشگیری از این عوارض است.
تفاوت بیماری سلیاک با حساسیت به گلوتن
گاهی افراد با شنیدن نام سلیاک، آن را با «حساسیت به گلوتن غیرسلیاکی» اشتباه میگیرند. در این حالت، فرد پس از مصرف گلوتن دچار علائمی مانند نفخ، سردرد یا خستگی میشود، اما پاسخ ایمنی و آسیب رودهای مشابه بیماری سلیاک وجود ندارد. تشخیص این دو وضعیت بهواسطه آزمایش خون و بیوپسی صورت میگیرد و درمان نیز متفاوت خواهد بود.
حمایتهای روانی و اجتماعی
مبتلایان به سلیاک ممکن است در ابتدا احساس انزوا، خجالت یا اضطراب اجتماعی کنند، بهویژه در کودکان و نوجوانان. حمایت روانی و آگاهیرسانی در جامعه، نقش مهمی در ارتقاء سلامت روانی بیماران دارد. همچنین، وجود انجمنهای حمایت از بیماران سلیاک در بسیاری از کشورها به تبادل تجربه و اطلاعرسانی کمک شایانی میکند.
جمعبندی
بیماری سلیاک یک اختلال جدی و مادامالعمر است که در صورت تشخیص بهموقع و پیروی از رژیم بدون گلوتن، میتوان علائم آن را کنترل و از عوارض خطرناک پیشگیری کرد. اطلاعرسانی عمومی، آموزش صحیح، حمایت خانواده و همکاری پزشک و بیمار، مهمترین ابزارهای مقابله با این بیماری هستند. اگرچه زندگی با سلیاک در ابتدا دشوار به نظر میرسد، اما با رعایت رژیم و استفاده از منابع مناسب، میتوان یک زندگی سالم، فعال و بدون علائم را تجربه کرد.