لاغری بیش از حد پدیده‌ای است که اغلب با نگاه تحسین‌آمیز یا بی‌تفاوتی در جامعه مواجه می‌شود، اما در واقع می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی جسمی یا روانی باشد. بسیاری افراد تصور می‌کنند داشتن اندامی باریک به معنای سلامت است، اما آنچه اهمیت دارد تناسب وزن با شاخص‌های سنی، جنسی و قدی افراد است. علت لاغری بیش از حد، مسئله‌ای است که در چرخه سلامت، اعتماد به نفس و کیفیت زندگی نقش بسزایی دارد و باید با دقت مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
در این مقاله، با رویکردی علمی و گام‌به‌گام به موضوع علت لاغری بیش از حد می‌پردازیم؛ از فاکتورهای جسمانی و طبی گرفته تا مشکلات روانی و سبک زندگی. همچنین نشانه‌ها، عوارض، راهکارهای درمانی و پاسخ به سوالات رایج را با هم مرور خواهیم کرد (اگر به این موارد علاقه مند هستید، می توانید مقاله لاغری هوشمند را مطالعه کنید).
تعریف لاغری بیش از حد؛ کی باید نگران شد؟
در علم پزشکی، لاغری بیش از حد معمولاً براساس شاخص توده بدنی (BMI) تعریف می‌شود. اگر BMI فرد زیر ۱۸.۵ باشد، به عنوان لاغری (Underweight) شناخته می‌شود. اما صرف پایین بودن وزن همیشه به معنای بیماری نیست، مگر اینکه این وضعیت با ضعف بدنی، اختلال عملکرد اندام‌ها یا مشکلات روانی همراه باشد. بنابراین ابتدا باید با یک نگاه تخصصی تشخیص داد که آیا واقعاً فرد دچار علت لاغری بیش از حد شده و این وضعیت خطرناک است یا نه.
مهم‌ترین علت لاغری بیش از حد؛ شناخت دلایل پزشکی و غیرپزشکی
در ادامه به مهم‌ترین و پرتکرارترین علل لاغری شدید اشاره می‌شود. لازم است برای هر فرد، علت خاص لاغری بیش از حد در شرایط بالینی و آزمایشگاهی بررسی شود (اگر به این موارد علاقه مند هستید، می توانید مقاله فرمول طلایی لاغری را مطالعه کنید).
علل متابولیک و هورمونی
یکی از شایع‌ترین علت لاغری بیش از حد اختلال در عملکرد غدد، به ویژه پرکاری تیروئید است. در این افراد سوخت‌وساز بدن به شدت بالا می‌رود و بدن علی‌رغم دریافت کالری کافی، دچار کاهش وزن سریع و غیرمترقبه می‌شود.
- پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم)
- دیابت کنترل‌نشده
- اختلالات هورمونی هیپوفیز یا فوق کلیه
اختلالات گوارشی
هر گونه بیماری که باعث اختلال در جذب مواد مغذی شود، می‌تواند علت لاغری بیش از حد باشد. از مهم‌ترین این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن)
- بیماری کرون و کولیت اولسراتیو
- سندروم روده تحریک‌پذیر
- عفونت‌های انگلی یا باکتریایی مزمن دستگاه گوارش
بیماری‌های بدخیم (سرطان‌ها)
در برخی موارد، کاهش وزن شدید و غیرقابل توضیح می‌تواند اولین علامت یک بیماری جدی مانند سرطان باشد. بیماری‌هایی مانند سرطان معده، ریه، لوزالمعده و خون می‌توانند علت لاغری بیش از حد باشند. بدن در این شرایط به شدت انرژی مصرف می‌کند و توده عضلانی به سرعت تحلیل می‌رود.
اختلالات روانشناختی
سلامت روان نیز نقش عمده‌ای در تنظیم وزن بدن ایفا می‌کند. افسردگی شدید، اختلال اضطراب، استرس حاد یا مزمن، وسواس‌ها (به‌ویژه وسواس‌های غذایی) و اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا نروزا) می‌تواند علت لاغری بیش از حد باشد. این اختلالات معمولاً با کاهش شدید میل غذایی، بی‌علاقگی روانی به غذا یا رفتارهای جبرانی (ورزش بیش از حد، استفراغ عمدی) همراه هستند.
عفونت‌ها و بیماری‌های مزمن
بیماری‌هایی که باعث التهاب مزمن یا کاهش جذب مواد غذایی می‌شوند، مانند سل، ایدز (HIV)، هپاتیت مزمن و بیماری‌های روماتیسمی یکی دیگر از فاکتورهای علت لاغری بیش از حد هستند.
استعداد ژنتیکی و متابولیسم پایه بالا
برخی افراد به طور ژنتیکی متابولیسم بسیار بالایی دارند یا ساختار بدنی آنها به شکلی است که با وجود مصرف غذای زیاد هم وزن نمی‌گیرند. این عامل یکی دیگر از پاسخ‌های رایج به پرسش علت لاغری بیش از حد در برخی خانواده‌هاست.
سبک زندگی و تغذیه
داشتن رژیم غذایی نامناسب، مشغله زیاد، بی‌حالی در وعده‌های غذایی، مصرف بیش از حد کافئین یا سیگار، خواب ناکافی یا ورزش افراطی می‌تواند به عنوان علت لاغری بیش از حد مطرح باشد.
علائم و هشدارهایی که نباید نادیده گرفت
دقت به نشانه‌های همراه با علت لاغری بیش از حد اهمیت زیادی دارد. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- ضعف مداوم و خستگی زودرس
- کاهش عملکرد ذهنی و فکری
- ریزش موی شدید یا پوست خشک و شکننده
- ضعف سیستم ایمنی، ابتلا به عفونت‌های پی‌درپی
- بی‌اشتهایی، سوءهاضمه یا اسهال‌های مزمن
- اختلال در قاعدگی (در زنان)
- پوکی استخوان و شکستگی‌های بی‌دلیل
هر یک از این علائم زمانی که با علت لاغری بیش از حد همراه شوند باید جدی گرفته شده و بررسی کامل صورت گیرد.
عوارض لاغری بیش از حد
عدم توجه به علت لاغری بیش از حد می‌تواند پیامدهای جدی کوتاه‌مدت و بلندمدتی به دنبال داشته باشد:
- کاهش توان جسمی و ذهنی
- اختلالات هورمونی و باروری
- پوکی استخوان و مشکلات اسکلت
- افت قدرت ایمنی و افزایش احتمال ابتلا به عفونت‌ها
- کاهش توده عضلانی و ضعف اندام‌ها
- مشکلات قلبی-عروقی
روش‌های تشخیص علت لاغری بیش از حد
پزشک ابتدا با گرفتن شرح حال کامل، اندازه‌گیری قد و وزن، محاسبه BMI و ثبت علائم همراه، یک تصویر کلی از وضعیت جسمی فرد به دست می‌آورد. آزمایشات زیر برای تشخیص علت لاغری بیش از حد اغلب درخواست می‌شود:
- آزمایش خون برای بررسی عملکرد تیروئید، قند خون، آزمون‌های کبدی و کلیوی
- بررسی عملکرد گوارشی (تست جذب، سونوگرافی و گاهی آندوسکوپی)
- بررسی انگل و عفونت‌ها
در برخی موارد برای رد احتمال وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند بدخیمی یا بیماری‌های متابولیک، تست‌های تخصصی‌تر نیز انجام می‌شود.
راهکارهای درمانی؛ چگونه بر لاغری بیش از حد غلبه کنیم؟
شناخت دقیق علت لاغری بیش از حد کلید اصلی درمان است. بسته به علت (پزشکی، روانی یا سبک زندگی)، یک یا چند رویکرد درمانی دنبال می‌شود (اگر به این موارد علاقه مند هستید، می توانید مقاله لاغری هوشمند را مطالعه کنید).
درمان دارویی یا تخصصی
اگر لاغری نتیجه بیماری‌های داخلی یا هورمونی باشد، درمان تخصصی مثل داروهای تیروئید، کنترل دیابت یا درمان بیماری‌های گوارشی لازم است. همچنین درمان بیماری‌های عفونی یا بدخیمی‌ها باید با مشاوره تخصصی باشد.
حمایت تغذیه‌ای
یک برنامه غذایی غنی از پروتئین، چربی‌های سالم، ویتامین‌ها و مواد معدنی توصیه می‌شود. وعده‌های غذایی باید متعدد و در حجم مناسب باشند. استفاده از مکمل‌ها در موارد خاص با نظر پزشک یا متخصص تغذیه مجاز است.
حمایت روانشناختی
در مواردی که علت لاغری بیش از حد ریشه در مشکلات روانی و اختلالات خوردن دارد، مشاوره و روان‌درمانی، بیش از هر چیز اهمیت پیدا می‌کند.
تغییر سبک زندگی
اصلاح عادت‌های نادرست غذایی، کنترل استرس، خواب کافی، ساعاتی منظم برای غذا خوردن و ورزش سبک (نه افراطی) همگی برای حل مشکل لاغری بیش از حد واجب است.
آیا مکمل‌ها و پودرهای افزایش وزن کمک‌کننده‌اند؟
مصرف مکمل‌های افزایش وزن بدون شناسایی علت لاغری بیش از حد می‌تواند خطرناک باشد. هر گونه مکمل باید زیر نظر پزشک یا مشاور تغذیه باشد. بسیاری از تبلیغات فضای مجازی فاقد اعتبار علمی هستند و ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشند.
سخن پایانی
علت لاغری بیش از حد طیف گسترده‌ای از دلایل ساده تا بیماری‌های جدی را دربرمی‌گیرد. تشخیص دقیق و برخورد علمی-پزشکی با این مشکل، شرط ضروری سلامت بدن و روان است. نادیده گرفتن علائم هشدار‌دهنده و خوددرمانی عواقب جبران‌ناپذیری دارد. در صورت مشاهده کاهش وزن غیرقابل توضیح، حتما به پزشک مراجعه کنید و پیگیری کنید تا با شناسایی علت لاغری بیش از حد، برنامه درمانی مناسب انتخاب شود.